Dierentaal
Als je denkt aan menselijke taal, dan denk je waarschijnlijk aan je vermogen om met andere mensen te praten of jezelf in geschreven teksten uit te drukken. Veel mensen beschouwen taal als iets dat uniek is voor mensen, omdat dieren niet kunnen spreken. Maar is de manier waarop wij mensen spreken de enige mogelijke vorm van taal? Als je met andere mensen communiceert, dan gebruik je ook je gezichtsuitdrukking, ogen en handen om een boodschap of emotie over te brengen. Dieren hebben weliswaar geen menselijk spraakkanaal, en daardoor ook een ander klankenrepertoire, maar ze hebben wel ogen, poten en andere lichaamsdelen waarmee ze zich kunnen uitdrukken. Met hun lichaam kunnen ze andere dingen dan mensen. Katten kunnen hun oren bijvoorbeeld helemaal draaien en ze kunnen hun staart bewegen. Daarmee kunnen ze communiceren met andere dieren en met mensen. Per diersoort verschilt het welke lichaamskenmerken relevant zijn voor communicatie.
Sommige taalwetenschappers houden zich bezig met dierentaal. Ze bestuderen interacties (wisselwerkingen) tussen dieren onderling of tussen mensen en dieren, variërend van bijvoorbeeld wilde dieren tot boerderijdieren en huisdieren. Misschien heb je zelf wel een huisdier. Ga maar eens na hoe je daarmee communiceert. Gebruik je gesproken taal, handgebaren of andere vormen van communicatie? De kans is groot dat je zelf routines hebt ontwikkeld waardoor je huisdier en jij elkaar begrijpen zonder dat je elkaars taal spreekt. Heb je een hond, dan weet je waarschijnlijk wat die bedoelt met verschillende blafgeluiden. Klinkt de blaf hoog of laag? Kort of lang? Steekt het beestje zijn tong uit of kwispelt het met zijn staart? Wellicht herken je spanning of blijdschap. Ook je kat, konijn, cavia, parkiet of goudvis gebruiken hun eigen signalen om met je te communiceren. Op die manier hebben de dieren hun eigen taal.
Je kunt je vast wel voorstellen dat een beter begrip van dierentaal het dierenwelzijn kan verbeteren. Als we beter weten wat de gedragingen van koeien, varkens en kippen of andere dieren in de veehouderij betekenen, kunnen we ook hun emoties beter lezen. Voelen ze geluk, plezier, pijn, stress of angst? Zulke inzichten zijn heel belangrijk om de veehouderij 'dierwaardiger' te maken. Maar een beter begrip van de emoties van je huisdier is natuurlijk ook al veel waard. Om onderzoek te doen naar mens-dier-interactie heb je vooral een heel goed observerend oog nodig en liefst ook een camera. Door opnames te maken, op locatie of bij jou thuis, en die daarna heel nauwkeurig te bestuderen, kun je zelf ontdekken hoe communicatie tussen mensen en dieren in bepaalde situaties verloopt.
Dit thema bevindt zich op het snijvlak van de taalwetenschap en de biologie. Maar voor een profielwerkstuk zou je ook kunnen denken aan manieren waarop mens-dier-interacties worden verwoord in boeken, zoals De soldaat was een dolfijn (2017) van Eva Meijer of The sound of a wild snail eating (2016) van Elisabeth Tova Bailey, of verbeeld in films, zoals My octopus teacher (2020) of Flow (2024).
Bekijk onderstaande filmpjes en links maar eens en ontdek waarom dierentaal zo'n uitdagend (en misschien ook wel herkenbaar) onderwerp is. Voor meer inspiratie voor een profielwerkstuk rond het thema dierentaal, kun je een van de Toolkits Mens-dier-interactie downloaden.
Is het raar dat mensen tegen dieren praten?
Koko de gorilla gebruikt gebarentaal
Communicatie tussen bijen
Maak kennis met het Meertens - Dierentaal (met Leonie Cornips en Marjo van Koppen)
Links
Stares and ear-twitches: The linguist learning to speak the expressive language of cows
Eva Meijer: Dierentalen 1: De prairiehond
Eva Meijer: Dierentalen 2: Koko, Kanzi, Alex en het spreken in mensentaal
Eva Meijer: Dierentalen 3: Identiteit
Eva Meijer: Dierentalen 4: Huisdieren
Eva Meijer: Dierentalen 5: Structuren