Taal in contact
Wat gebeurt er als meerdere talen door omstandigheden met elkaar in contact komen? Taalcontact kan tot complexe meertalige situaties leiden. Voor succesvolle communicatie is het immers van belang dat sprekers elkaar verstaan en begrijpen. Talen kunnen om verschillende redenen met elkaar in contact komen. In alledaagse, spontane situaties ontstaat er bijvoorbeeld contact tussen mensen met verschillende nationaliteiten, talen en culturen. Maar ook om economische redenen is taalcontact denkbaar. De betrokken sprekers moeten dan ter plekke samen een oplossing bedenken om communicatie mogelijk te maken.
Taalcontact speelt zich af op verschillende niveaus. Op kleine schaal kan er sprake zijn van taalcontact, bijvoorbeeld in multiculturele buurten, bij opleidingen met internationale studenten, bij taalcentra waar inburgeringscursussen worden verzorgd of bij voetbalclubs waar spelers uit verschillende landen één team vormen. Ook op grotere schaal vindt taalcontact plaats, in de internationale politiek ('de Europese politieke arena') bijvoorbeeld. In dit soort situaties kiezen sprekers vaak één taal die ze gemeenschappelijk hebben, meestal het Engels. Er kunnen echter ook nieuwe talen ontstaan als verschillende talen met elkaar in contact komen, dit wordt ook wel 'taalgenese' genoemd. Zo kunnen bij taalcontact om economische redenen nieuwe handelstalen (trade languages) worden gecreëerd.
Wat voor vormen van taalcontact zijn er allemaal? En wat voor soorten uitkomsten zijn er allemaal mogelijk? Spreken we over honderd jaar allemaal Engels en is het Nederlands dan verdwenen? Taalwetenschappers doen onderzoek naar taalcontact om te begrijpen hoe talen door de eeuwen heen zijn veranderd (taalevolutie) en om te kunnen begrijpen welke sociale factoren hieraan ten grondslag liggen. Misschien kunnen we dan aan de hand van de huidige taalsituatie in Nederland en de rest van de wereld wel 'voorspellen' hoe de toekomst van verschillende talen eruitziet!
Veel mensen in Nederland spreken hun zorgen uit over onze taal. Het Nederlands verandert: er komen nieuwe woorden bij en oudere woorden verdwijnen. De jeugd praat niet meer zo beschaafd als vroeger. Bovendien maken veel sprekers 'schrijnende' fouten. Ze kennen het onderscheid niet meer tussen 'zij' en 'hun' of tussen 'als' en 'dan'. 'Taalverloedering!' klinkt het dan. Maar eigenlijk is het helemaal niet zo vreemd dat het Nederlands verandert. Door heel de geschiedenis heen veranderen talen; dat is een natuurlijk proces! Wel lijken talen steeds meer naar elkaar toe te groeien door taalcontact. Dialecten verliezen bijvoorbeeld bijzondere eigenschappen en gaan steeds meer op elkaar lijken. Taalwetenschappers spannen zich in om zoveel mogelijk talen die met uitsterven bedreigd worden te beschrijven in grammatica- en woordenboeken. Redden wat er te redden valt...?
Maar ondertussen is er nog genoeg variatie te bestuderen, wereldwijd. Er ontstaan zoals gezegd nieuwe talen door taalcontact, maar ook door menselijk ingrijpen komen er talen bij, zogenaamde 'kunsttalen'. Voor films en televisieseries worden nieuwe talen 'gemaakt', denk bijvoorbeeld maar eens aan het Elvish in The Lord of the Rings of het Dothraki in Game of Thrones. Ook binnen Europa is een taal ontwikkeld, het Esperanto, om onderlinge communicatie tussen mensen uit verschillende lidstaten (in de politiek) gemakkelijker te maken. Het is óók interessant om dit soort kunsttalen te bestuderen. Hoe zien talen eruit wanneer mensen de vrije hand krijgen? Worden ze dan makkelijker of juist moeilijker? En wat maakt een taal eigenlijk 'makkelijk' of 'moeilijk' om te leren en te gebruiken?
Als je geïnteresseerd bent in de processen en uitkomsten van natuurlijk en/of georganiseerd taalcontact, download dan de Toolkit Taal in contact! Onderstaande filmpjes en links kunnen je ook helpen om een completer beeld te krijgen van dit thema.